چای نخستین بار در سال ۱۲۷۶ شمسی در ایران کشت شد و هم اکنون به عنوان نوشیدنی سنتی ایران جایگاه ویژه ای یافته است بطوری که ۵/۴ درصد از کل چای جهان در ایران مصرف می شود.
طبق تحقیقات، مردم ایران سالا‌نه حدود ۱۰۰ هزار تن چای مصرف می کنند که کمتر از نیمی از آن تولید داخل است .

چایکاران ایران با جمعیتی حدود ۶۰ هزار خانوار ۳۵ هزار هکتار زمین زراعی در اختیار دارند که علا‌وه بر تولیدات آنان، در هر سال حدود ۶۰ هزار تن چای خارجی وارد می شود .

چای در دیگر مناطق جهان نیز طرفداران فراوانی دارد و روزانه یک میلیارد فنجان چای در جهان نوشیده می شود.

هم اکنون در دو میلیون و ۷۸۸ هزار هکتار از اراضی جهان، چای کشت و سالا‌نه چهار میلیون و ۵۰۰ هزار تن برگ چای از این اراضی برداشت می شود .

تاریخچه چای:

خاستگاه اصلی چای کشور چین است پس از آن هند از تولید کنندگان این محصول است اما بوته چای نخستین بار در حدود ۵ هزار سال پیش در چین شناخته شد و در قرن هفدهم هلندی ها این گیاه را به اروپا بردند.

پیشینه مصرف چای در ایران نیز به قرن هفدهم بر می گردد اما کشت این گیاه نخستین بار به همت میرزا محمد علی مشهور به کاشف السلطنه در سال ۱۲۷۶ شمسی انجام شد.

کاشف السلطنه که فارغ التحصیل دانشگاه سوربن فرانسه بود به عنوان ژنرال کنسول ایران در این سال در هند مشغول کار شد و در این مدت شیوه کشت , برداشت و فراوری این محصول را آموخت و تجربه خود را به ایران منتقل کرد.

انواع چای:

چای به سه دسته اصلی تقسیم می شود, چای سیاه یا تخمیری که روزانه مصرف می کنیم , چای نیمه تخمیری که به چای اولا‌نگ و پوچونگ معروف است که رنگ آن قهوه ای روشن است و چای تخمیر نشده که امروز با نام چای سبز یا چای چینی آن را می شناسیم البته چای های متنوع دیگری نیز وجود دارد که با ترکیب چند گل و گیاه دارویی یا چند نوع میوه خشک با چای ترش تولید و مصرف می شود.

هم اکنون در کشورهای جهان به ویژه کشورهای اروپایی تمایل زیادی به مصرف این نوع چای ها یا دم نوش ها به علت خواص بسیار بالای آن وجود دارد.

ترکیبات و خواص چای سیاه:

کافئین و تانین = آرام بخش دستگاه عصبی.

تئوفیلین = ساختاری مانند کافئین دارد که در چای سبز و سیاه موجود است , شل کردن عضلا‌ت، افزایش دهنده جریان خون در کلیه‌ها , افزایش انقباض پذیری و کارایی عضلا‌ت قلب، تنظیم ضربان قلب، کاهش فشار خون و اثرات التهابی.

تیانین = طعم دهنده چای است.

کاتچین = در چای سبز و سیاه وجود دارد اما در چای سبز بیشتر است , این ماده ضد سرطان , کاهش دهنده چربی بدخون و ضد ویروس است و ازافزایش قند خون جلوگیری می کند.

فلوراید و فلووانوئید که سبب استحکام دندان است و از ایجاد بوی‌بددهان پیشگیری می کند.

ویتامین های B کمپلکس C , و E نیز در چای وجود دارد.

ویتامین C که کاهش دهنده اضطراب است و علا‌ئم سرماخوردگی را برطرف می کند.

ویتامین ب کمپلکس و ویتامین ای نیز سبب بهبود سوخت و ساز بدن می شود.

رفع خواب آلودگی , تقویت نیروی فکر , گوارش بهتر غذا و کاهش علا‌ئم میگرن از دیگر خواصل مهم چای است.

خواص چای سبز:

این نوع چای به علت داشتن آنتی اکسیدان ضد سرطان است و از رشد تومورهاو سلول های سرطانی جلوگیری می کند و کاهش وزن از دیگر خواص برجسته این نوع چای است.

چگونه چای مرغوب بخریم:

چای مرغوب باید رنگی قهوه ای مایل به سیاه و ملایمی داشته باشد , باید گس باشد و هیچگونه بوی غیرطبیعی ندهد در غیر این صورت چای طبیعی نیست و با افزودن طعم دهنده ها , رنگها و عطرهای مصنوعی و شیمیایی فراوری شده است و خواص این نوشیدنی را ندارد و زیان آور نیز هست .

زمان دم کشیدن چای مرغوب حدود۲۰ دقیقه است در حالیکه چای فراوری شده با رنگها و طعم های غیر طبیعی درمدت کوتاهی دم می کشد و رنگ می اندازد.

هم اکنون در کشتزارهای ایران حدود ۴۰ تن چای تولید می شود, چای ایرانی را نمونه یک چای خوب و مفید دانست و گفت:چای ایرانی عطر کاذب ندارد و باید حداقل ۲۰ دقیقه در قوری چینی دم بکشد.

چنانچه روش های فراوری چای در ایران اصلا‌ح شود شاهد تولید محصولی با کیفیت , مرغوب , با خواص و ارزش غذایی بالا خواهیم بود.

بهترین روش دم کردن چای را همان شیوه قدیمی وسنتی ایرانیهامی داند و می گوید , دم کردن چای در ظروف نشکن , پیرکس , یا چای ساز سبب می شود خواص چای تاحدودی کاهش یابد.

چای میوه نخوریم مصرف انواع چای میوه در بسته بندی های گوناگون در جامعه رواج یافته اما متخصصان تغذیه معتقدند این نوشیدنی ها از طعم دهنده ها و رنگهای مصنوعی تولید شده است بنابراین برای سلا‌متی مضر است این متخصصان توصیه می کنند بجای مصرف این گونه نوشیدنی ها از دم نوش های سنتی استفاده شود.

در کشور ما حدود ۱۰ هزار گونه داروی گیاهی وجود دارد که از دوران گذشته‌نیز ۵۰ نوع آن بصورت دم نوش یا چای مصرف می شده است.

انواع دم نوش های میوه که مصرفی سنتی در ایران دارد را نسترن , گل‌گاوزبان , عناب , نعناع , چای ترش , بهارنارنج ,گل محمدی و اوسطخدوس تشکیل می دهد .

طرز تهیه دمنوش چای سنتی ایرانی:

بعد از مخلوط کردن، مواد را روی حرارت کم قرار دهید تا به نقطه جوش برسد، سپس قوری را روی حرارت غیر مستقیم( کتری یا سماور) قرار داده، ۱۵ دقیقه دم بکشد، صاف نموده و مصرف کنید.
توجه: دمنوش هرچه بیشتر دم بکشد، بهتر است. دمنوش بعد از دم کشیدن به مدت طولانی (چند روز) قابل مصرف است. کتری یا قوری بایستی مسی یا رویی باشد.
چای فقط یکی از گیاهانی است که می توان دم کرده آنرا نوشید . گیاهان فراوان دیگری هم هستند که می توانند در کنار چای مصرف شوند و بعضی از مراجع پزشکی برای آنها فوایدی هم ذکر می کنند. دستور دم کردن این گیاهان کم و بیش مانند دستور چای است . بعضی از این گیاهان به صورت کیسه چای ( TEA BAG ) در بازار عرضه می شوند که باید در فنجان آب انداخت.مهمترین این چای های غیر متعارف که بعضی از آنها به نام ترش شناخته می شوند اینها هستند :

چای افسنتین :گل افسنتین را مانند چای دم می کنند و می نوشند . برای این گیاه در طب قدیم خواص زیادی قایل بوده اند .

چای بابونه : گیاهی است خودرو که دم کرده آنرا آرام بخش و مسکن درد معده می دانند .
چای بهار نارنج : شکوفه درخت نارنج است . دم کرده بهار نارنج تازه یا خشک نوشیدنی معطری است . اطبای قدیم آنرا برای قلب مفید می دانستند .
چای به لیمو ( وربن ) :برگ معطری است که مانند چای دم می کنند . هنگام ریختن می توان لیوان را با یک برگ به لیمو آرایش کرد .

چای دارچین :دارچین قلم را در قوری آب جوش دم می کنند و بدون شکر می نوشند . ( چای دارچین به ویژه در هوای سرد می چسبد )

چای زعفران :زعفران را به مقدار اندک مانند چای دم می کنند و می نوشند .

چای زنجبیل :مانند چای دارچین است .

چای سبز :برگ چای تخمیر نشده است که معمولا با چنددانه تخم هل سبز دم می کنند .

چای گل زیزفون ( تیول ) : دم کرده گل معطر درختی است به همین نام که برای درمان ناراحتی های کلیه و مثانه می نوشند .
چای نعنا :دم کرده برگ نعنای تازه است که با اندکی قند شیرین می شود .

چای نیمه سبز : دمکرده چای نیمه تخمیرشده یا همان اولانگ چینی است که مانند چای سبز می نوشند .

چای آویشن :دم کرده آویشن شیرازی است که بر دو نوع است : آویشن پهن و آویشن دراز ، این چای را برای رفع نفخ می نوشند .

چای استوخدوس ( یا استوقدوس ) :دم کرده گیاهی است از تیره نعناعیان که برگ آن معطر و دانه هایش لعاب دار است . در طب قدیم آن را گرم و خشک می دانستند .

شیر و چای :انگلیسی ها معمولا چای را با کمی شیر سرد می نوشند و این رسم را احتمالا از هندوستان گرفته اند . کمی شیر سرد یا گرم و شکر به فنجان چای اضافه کنید و هم بزنید

چای میوه گل نسترن:(۱۵ عدد) در یک قوری (۲ لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

چای اکلیل کوهی:(۱ قاشق غذاخوری) در یک قوری (۲ لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.